ظلم به زن در طول تاریخ
فهرست مطالب
ظلم به زن در دوران باستان
با نگاهی به تاریخ شاهد این هستیم که زنان، تا بوده متحمل ظلم، سختی‌ها و بی‌عدالتی‌های بسیاری شده‌اند. زنان همواره مورد سوء استفاده و تحقیر قرار گرفته‌اند و به جسم و روح آنها تجاوز شده است. حقوق اولیه آنها به عنوان یک انسان زیر سوال رفته و کوچک شمرده می‌شدند. از قدیم جوامع بسیاری با فرهنگ و باورهای ضد زن رشد کرده و آثار این باورهای پوسیده، بر ریشه فرهنگ این کشور‌ها حک شده است. در این مقاله، گذر کوتاهی بر ظلم به زن در تاریخ جهان خواهیم داشت.
وضعیت زنان در روم باستان
در جامعه روم، زن دارایی شوهر تلقی می‌شد و بنابراین تحت کنترل او بود. طبق قوانین اولیه روم، مرد می‌توانست همسرش را به خاطر جرائمی که توسط زن انجام می‌گرفت و باعث خدشه‌دار شدن آبرو و یا تضعیف حقوق مالکیت مرد می‌شد، کتک بزند، طلاق دهد یا به قتل برساند.1 اگر زن شوهردار با مردی غیر از شوهرش در رختخواب دیده می‌شد، زناکار به حساب می‌آمد؛ ولی، اگر مردی همین کار را انجام می‌داد، بی‌گناه اعلام می‌شد.2 همچنین در این صورت مهریه، حق ارث و هر اموالی که متعاقباً به زن می‌رسید، متعلق به شوهرش بود.3 زنان رومی موقعیتی هم‌تراز با جایگاه کودکان داشتند و فقط کمی بالاتر از جایگاه بردگان قرار می‌گرفتند. آنها در طول زندگی تحت کنترل مردان بودند و اغلب قربانی خشونت جنسی می‌شدند.4
ظلم به زنان در یونان باستان
در قوانین آتن باستان، زنان به سختی از حقوق قانونی برخوردار بودند و حق شرکت در امور قضایی و اجتماعات را نداشتند. یونانی‌ها معتقد بودند که انسان‌ها کامل‌ترین حیوانات هستند و در میان انسان‌ها، مردان از زنان کامل‌تر هستند، زیرا مردان گرم و زنان سرد هستند.5 ویل دورانت در جلد دوم تاریخ تمدن، در رابطه با تمدن یونان باستان می‌نویسد: در ادبیات یونان، همه‌جا پی‌درپی از خطاها و زشتکاری‌های زنان سخن می‌رود. زن یونانی حق عقد قرارداد ندارد، نمی‌تواند بیش از مبلغ ناچیزی وام بستاند، و اقامه دعوی در محکمه برایش ممکن نیست. زنان، پس از مرگ شوهر، از ارث او سهمی نمی‌برند. عقیده جاری در یونان مبنی بر این بود که نیروی مولد تنها از آن مرد است و زن جز حمل طفل و پرستاری نقشی ندارد.6
مصر باستان و ظلم به زن
زنان در مصر باستان از برخی حقوق خاص برخوردار بودند که زنان دیگر در جوامع مشابه دیگر از آن برخوردار نبودند. آنها می‌توانستند دارایی داشته باشند و در دادگاه از نظر قانونی با مردان برابر بودند. با این حال، مصر باستان جامعه‌ای تحت سلطه مردان بود و ماهیتی مردسالار داشت. زنان نمی‌توانستند پست‌های مهم دولتی داشته باشند؛ اگرچه زنانی که در دربار سلطنتی بودند، موقعیت خود را از طریق رابطه با پادشاهان به دست می‌آوردند.7 بیشتر زنان به دهقانان تعلق داشتند و در کنار همسران‌شان به کار کشاورزی مشغول بودند. زنان در غیاب شوهر یا پسران‌شان مزارع یا مشاغل را اداره می‌کردند.8
ظلم به زن در قرون وسطی
در جوامع اروپایی قرون وسطی زنان از تحصیل و توانایی شرکت در امور سیاسی محروم بودند. آنها در هر سنی برای مردان چیزی بیش از یک هدیه نبودند تا هر طور که می‌خواهند با او رفتار کنند. در طول قرون وسطی و در جوامع مختلف اروپا، زنان را به خاطر تخلفات‌شان زنده زنده می‌سوزاندند. این جرایم شامل تهدید شوهران‌شان، ارتکاب زنا، سرزنش و حتی نق زدن بود.9 در طول دوره قرون وسطی، زنان به عنوان شهروندان درجه دوم در نظر گرفته می‌شدند. آنها یا کاملاً فریبکار جنسی و یا بی‌کفایت فرض می‌شدند. بنابراین، زنان عمدتاً از مناصب قدرت یا بیان صدای خود محروم بودند.10
انگلستان
در قرن یازدهم میلادی، تجارت برده بین انگلستان و ایرلند رونق گرفت. انگلیسی‌ها نه تنها مردان، بلکه دختران باردار را از سراسر انگلستان می‌خریدند و به امید سود به ایرلند می‌فروختند. آنها مردان و دوشیزگان جوان را در صف‌های طولانی با طناب به هم می‌بستند و هر روز به بازار می‌آورند تا به عنوان برده و حتی برای فحشا بفروشند.11
در قرن 15 میلادی، «قانون عمومی انگلستان» به مرد این حق را می‌داد که همسرش را به خاطر حفظ نظم خانوادگی کتک بزند!12 مردان اروپایی، زنان پرحرف، غرغرو و شایعه‌ساز را با دهان‌بند فلزی خاصی به نام «افسار زن بد دهان» مجازات و تحقیر می‌کردند. اگر قرار گرفتن افسار زن بد دهان روی سر به اندازه کافی تحقیرآمیز نبود، مرد یک بند به آن متصل کرده و همسر خود را راهی پیاده‌روی شرمساری در شهر می‌کرد. وی رهگذران را تشویق می‌کرد تا به همسرش توهین کرده یا آب دهان به وی بیندازند. گاهی اوقات یک زنگوله در قسمت بالای این قاب فلزی قرار می‌گرفت تا هنگام پیاده‌روی توجه بیشتری را جلب کند.13و14
فرانسه
در سال 586 میلادی، کنفرانسی در فرانسه برای بررسی این موضوع که «آیا زن انسان است یا نه؟» شکل گرفت. پس از بحث و بررسی‌های زیاد، در نهایت به این نتیجه رسیدند که زن انسان است. آنها توافق کردند که زن انسان حقیری است که فقط برای خدمت به مردان خلق شده است.15 حتی در اندیشه‌های قرون وسطایی در قبال اصل اینکه آیا زنان دارای «روح» هستند یا نه، ایجاد شک و تردید می‌شد. پس از بحث و تبادل نظر به این نتیجه رسیدند که، زنان دارای روح هستند، اما روح حیوانی!16
ظلم به زن در بحبوحه جنگ‌ها
خشونت جنسی علیه زنان و دختران همیشه بخشی از تاریخ بشر بوده است. این خشونت عمدتاً از جانب سربازان، شبه نظامیان و افسران پلیس و همچنین غیرنظامیان مرد به وقوع پیوسته است. استفاده از تجاوز به عنف وسیله‌ای مهم برای اداره جنگ توسط برخی ارتش‌ها و گروه‌ها در طول تاریخ بوده است.19
جنگ ویتنام
قتل عام «مای لای» یکی از وحشتناک‌ترین حوادث خشونت‌‌آمیز در طول جنگ ویتنام بود. گروهی از سربازان آمریکایی در 16 مارس 1968 اکثر مردم حتی زنان، کودکان و پیرمردان را در روستای مای لای به طرز وحشیانه‌ای کشتند. بیش از 500 نفر در کشتار مای لای از جمله دختران و زنان جوان سلاخی شدند. آنها قبل از کشتار، مورد تجاوز قرار گرفته و پس از آن مُثله شدند. مادرانی که سپر فرزندان خود بودند تیرباران شدند و زمانی که فرزندان‌شان قصد فرار داشتند، آنها نیز سلاخی شدند. کلبه‌ها به آتش کشیده شد و هرکسی که در داخل آن قصد فرار داشت به ضرب گلوله کشته شد. این در حالی بود که حتی یک گلوله هم علیه این سربازان در مای لای شلیک نشد.20
جنگ عراق
در اثنای جنگ عراق، زنان عراقی زیادی توسط پرسنل نظامی ایالات متحده به طور غیرقانونی بازداشت شدند و مورد تجاوز جنسی قرار گرفتند. به گفته نیواستیتسمن (مجله سیاسی-فرهنگی انگلیسی)، سربازان آمریکایی با زندانی کردن زنان به دنبال تحت فشار قرار دادن خویشاوندان مرد آنها بودند، تا بتوانند از این طریق اهداف نظامی خود را پیش ببرند. طبق برخی گزارش‌ها، در میان 1800 عکس دیجیتالی گرفته شده توسط سربازان آمریکایی در داخل زندان ابوغُریب، تصاویری از زنان و مردان بازداشتی برهنه وجود داشت. آنها زندانیان زن برهنه را به زور در موقعیت‌های مختلف جنسی قرار می‌دادند و از آنها عکس می‌گرفتند. دولت بوش، رئیس جمهور وقت آمریکا، از انتشار عکس‌های زنان زندانی عراقی در ابوغریب، خودداری کرده و آنها را مخفی کرد. این تصاویر شامل زنانی که به زور اسلحه مجبور به برهنه کردن سینه‌های خود شده بودند نیز بود.
در سپتامبر 2003، «سلوا»، یک زن عراقی، توسط پرسنل نظامی ایالات متحده به بازداشتگاهی در تکریت برده شد. در آنجا یک افسر آمریکایی، زیر مخلوطی از مدفوع و ادرار انسان را در یک ظرف فلزی روشن کرد و به سلوا یک چماق سنگین داد تا آن را هم بزند. سلوا چنین بیان می‌کند:
حرارتی که از ظرف متصاعد می‌شد صورت مرا بسیار می‌سوزاند. خیلی خسته شده بودم. من به گروهبان گفتم دیگر نمی‌توانم این کار را انجام دهم. مرد دیگری نزدیک ما بود. گروهبان نزد من آمد و در گوشم زمزمه کرد که اگر این کار را نکنی، به یکی از سربازان می‌گویم که تو را با خود ببرد.21
تراشیدن موی زنان برای تنبیه در آلمان و فرانسه
در اروپا، عمل کوتاه کردن موی سر زنان به دوران ویزیگوت‌ها، برمی‌گردد. در طول قرون وسطی، زمانی که عمل منافی عفت از زنی سر می‌زد، موی سر او را، که ظاهراً اغواکننده‌ترین ویژگی او بود، می‌تراشیدند. تراشیدن موی سر زنان به عنوان نشانه انتقام و تحقیر در قرن بیستم نیز دوباره رواج یافت.22
نبرد نرماندی نام یکی از نبردهای جنگ جهانی دوم است. در این نبرد، نیروهای متفقین در ۶ ژوئن ۱۹۴۴ در کرانه ساحل نرماندی پیاده شدند و به آزادسازی فرانسه اشغالی از نیروهای آلمان نازی پرداختند. در هفته‌ها و ماه‌های پس از عملیات، نیروهای متفقین و مقاومت، سراسر فرانسه را درنوردیدند و شهرها و روستاها را به اختیار خود برگرداندند. بعد از بازپس‌گیری، مجازات‌ها شروع شد. آنها زنانی را که متهم به «همکاری افقی» یعنی هم‌خوابی با دشمن بودند، علناً مورد تحقیر قرار دادند. آنها زنان را نیمه‌برهنه کرده و سرشان را تراشیدند. سپس سر آن زنان را به قیر آغشته کردند، در شهرها رژه بردند، به آنها طعنه زده و سنگسارشان کردند. همچنین بسیاری از آنها را کتک زده و بر روی آنها تف انداختند و حتی برخی از آن زنان را کشتند.
مجازات زنان، شدیدتر از جاسوس‌ها
نکته حائز اهمیت این است که این خشونت شدید حتی در قبال جاسوسانی که در جنگ علیه آلمان، منافع متفقین را به خطر انداخته بودند، اعمال نمی‌شد. در این جریان، نوک پیکان به سوی زنانی بود که به همخوابگی با دشمن متهم بودند. حداقل20 هزار زن فرانسوی در جریان پاکسازی وحشیانه‌ای که به صورت موجی بین سال‌های 1944 تا 1945 رخ داد، شناسایی و مورد خشونت واقع شدند. البته برخی تاریخ‌دانان معتقدند رقم واقعی ممکن است بالاتر باشد. اکثر مجازات‌شدگان زنان مجرد، بیوه یا متاهلی بودند که شوهران‌شان اسیر جنگی می‌شدند. برای مادران تنهای فرانسوی، گاهی خوابیدن با یک آلمانی تنها راه برای تهیه غذا برای کودکان گرسنه خود بود.23
حضور آمریکایی‌ها در فرانسه پس از آزادسازی
پس از عملیات نرماندی در سال 1944 و آزادسازی فرانسه، تبلیغات بریتانیا و آمریکا باعث شد سربازان آمریکایی به زنان فرانسوی مشتاق و ترغیب شوند. لذا کنترل آنها با وجود این پروپاگانداهای جنسی بسیار سخت بود. مجله زندگی، یکی از مجلات مشهور آن زمان، بیان داشت: «فرانسه یک فاحشه‌خانه بزرگ متشکل از 40 میلیون عیاش و لذت‌گرا است. همه آنها زندگی خود را به خوردن، نوشیدن و عشق‌بازی کردن اختصاص می‌دهند.»
رابطه جنسی و تجاوزات در محل‌های عمومی مانند پارک، قبرستان، خیابان و بناهای متروکه انجام می‌شد. رابطه جنسی در روز روشن و جلوی چشم شهروندان، از جمله کودکان، انجام می‌گرفت. آلمان‌ها رویکرد متفاوتی داشتند، آنها فاحشه‌خانه‌های رسمی را برپا کردند، که در آن فاحشه‌ها مورد بررسی بهداشتی و پزشکی ممتد قرار می‌گرفتند. یک بانک داده نیز برای سلامت جنسی آنها درست شد. با وجود اینکه فاحشه‌خانه‌های زیرزمینی گسترش پیدا کرده بود، سربازان آمریکایی باز هم در خیابان‌ها، آشکارا بر در خانه‌ها زده و درخواست خدمات جنسی می‌کردند.
با افزایش زنان فرانسوی مبتلا به بیماری‌های جنسی، بیمارستان‌ها از پذیرش آنها ناتوان شدند. لذا شهردار شهر مورد نظر از آمریکایی‌ها درخواست کرد که فاحشه‌خانه‌های رسمی در نزدیکی کمپ سربازان آمریکایی در خارج شهر تاسیس کنند. اما به این درخواست هم توجهی نشد. در لیزون و رایمز، زنان در طول روز نیز مجبور به انجام این کار بودند. در یک سند عمومی آمده است که: «بچه‌ها از صدای ناله‌های این زنان آگاه هستند و بعضاً دچار ترس شده‌اند.»24
اشغال ژاپن توسط آمریکا
در آگوست 1945، ژاپن تسلیم شد و نیروهای اشغالگر متفقین به جزایر اصلی وارد شدند و اشغال رسمی ژاپن را آغاز کردند. به گفته کالوین سیمز از نیویورک تایمز: «بیش از 200 هزار سرباز و غیرنظامی از جمله یک سوم از جمعیت اوکیناوا، به دست آمریکایی‌ها کشته شدند.» اوشیرو ماسایاسو، مدیر سابق آرشیو تاریخی استان اوکیناوا می‌نویسد:
بلافاصله پس از فرود تفنگداران دریایی ایالات متحده، تمام زنان روستایی در شبه جزیره موتوبو به دست سربازان آمریکایی افتادند. در آن زمان فقط زن، کودک و افراد سا‌لخورده در روستا بودند، زیرا همه جوانان برای جنگ بسیج شده بودند. بلافاصله تفنگداران کل دهکده را جستجو کردند اما هیچ نشانه‌ای از نیروهای ژاپنی پیدا نکردند. آنان با استفاده از این موقعیت، در روز روشن شروع به «شکار زنان» کردند. آنها کسانی که در روستا یا پناهگاه‌های هوایی مجاور پنهان شده بودند، یکی پس از دیگری به بیرون کشیدند.25
آمار بالای تجاوز در ژاپن و ترس از بی‌آبرویی
به گفته برخی منابع، فقط 76 مورد تجاوز به عنف یا قتل در طول پنج سال اول اشغال اوکیناوا توسط آمریکا گزارش شده است. در آن روزها داشتن یک ظاهر آسیایی برای در خطر قرار گرفتن زنان توسط سربازان آمریکایی کافی بود. تقریباً همه قربانیان تجاوز در مورد آنچه برایشان اتفاق افتاده بود، سکوت کردند که به حفظ تجاوزها به عنوان راز کثیف جزیره اوکیناوا کمک کرد. دلایل اصلی سکوت زنان و تعداد کم گزارش‌های تجاوز جنسی، احساس شرم و ننگ در میان مردم ژاپن بود.
جورج فیفر (مورخ) می‌گوید: «در حالی که احتمالاً هزاران تجاوز وجود داشته است، کمتر از 10 تجاوز به عنف تا سال 1946 به طور رسمی گزارش شد. تقریباً همه آنها به آسیب شدید بدنی مبتلا بودند. عوامل متعددی در عدم تولد نوزادان ناشی از تجاوز جنسی آمریکایی‌ها نقش داشتند. بیشتر زنان به دلیل استرس و رژیم غذایی نامناسب موقتاً نابارور شده بودند. بسیاری از زنانی که باردار شدند نیز قبل از بازگشت شوهران‌شان سقط جنین کردند.»
یک فرد که سابقاً روسپی بوده است به یاد می‌آورد:
به محض ورود سربازان در اوایل سال 1946، زنان جوان را به داخل جیپ‌های خود کشانده، به کوه بردند و سپس به آنها تجاوز کردند. تقریباً هر شب صدای فریاد آنها را می‌شنیدم که کمک می‌خواستند. چنین رفتاری عادی بود، اما اخبار مربوط به فعالیت جنایتکارانه توسط نیروهای اشغالگر به سرعت سرکوب شد.25
برای مطالعه بیشتر درباره تاریخ جالب زنان ژاپن مطالعه مقاله «زنان ژاپنی بعد از جنگ جهانی دوم» رو از دست ندید.
انقلاب کبیر فرانسه
انقلاب کبیر فرانسه دوره‌ای از دگرگونی‌های اساسی اجتماعی و سیاسی در تاریخ اروپا به دست مردم این کشور بود. این دگرگونی با آشفتگی‌های خشونت‌آمیزی شامل اعدام‌ها و سرکوب‌های مختلف در طی دوران حکمرانی همراه بود. یکی از اسناد بنیادین انقلاب فرانسه که حقوق فردی و اجتماعی همه رسته‌های اجتماعی را جهان‌شمول به‌شمار می‌آورد، «اعلامیه حقوق بشر و شهروند» است. با آنکه این اعلامیه حقوق بنیادین شهروندان فرانسوی و «اعضای جامعه مدنی» را تبیین می‌کند، اشاره‌ای به حقوق زنان و بردگان ندارد. همین موضوع باعث شد تا زنانی مانند «المپ د گوگز» اعلامیه جداگانه‌ای تحت عنوان «اعلامیه حقوق زن و شهروند» صادر کنند. اما انقلابیون فرانسه این اقدام او را نپسندیده و با گیوتین سر او را جدا کردند.26
زنان و ادیان یهودیت و مسیحیت
قبل از بعثت حضرت موسی(ع) و عیسی(ع) در جوامع بشری به زن با دید حقارت نگاه می‌شد. در فرهنگ یهود، زن انسان سطح دوم به شمار می‌رفت و هیچ حقی برای زنان قائل نبودند.27 لذا هر کدام از پیامبران در زمانه خود ظهور کرده و دین خود را دین رحمت معرفی می‌نماید.28 ولی شاگردان حضرت عیسی مسیح(ع) نسبت به زنان نظر مساعدی نداشتند و دیدگاه‌های متفاوتی اظهار کرده‌اند.
در بیان تورات مرد به صورت ذات حق آفریده شده است، زیرا زن جزئی از طبیعت، اما مرد برتر از طبیعت است.29در تورات آمده است: «زمانی که مرد نتوانست در میان موجودات زوجی برای خود بیابد، خداوند او را در خواب برد و یکی از دنده‌هایش را برداشت و حوا را از آن آفرید. آدم متوجه شد این موجود از گوشت و استخوان اوست، و او را زن نامید!»30
آیات تلمود و انجیل درباره ارزش زنان
در روایات یهودی حضرت حوا به عنوان یک وسوسه‌گر و دارای شخصیتی بی‌نهایت منفی معرفی می‌شود و همه زنان به عنوان کسانی تصور شده‌اند که همه آنان بدکار هستند.31 تلمود وضعیت دارایی و مالی همسر را اینگونه شر‌ح می‌دهد:
چگونه زن می‌تواند چیزی از خود داشته باشد، در صورتی که او مال شوهرش است؟ هر چیزی در زن هست برای شوهر است و هر چه همراه اوست نیز برای شوهرش است. درآمد و هر چه در خیابان‌ها به دست می‌آورد، مال شوهر است. متاع در خانه، حتی خرده نان‌های روی میز مال شوهر است. او اگر مهمانی را به خانه کند و غذایش دهد از شوهر خویش دزدی نموده است.32
پولس(یکی از شاگردان حضرت مسیح (ع) به زعم مسیحیان) در رساله اول، قرنتیان را مخاطب قرار داده و می‌گوید: «مرد از زن نیست؛ بلکه زن از مرد است. مرد به جهت زن آفریده نشد؛ بلکه زن براى مرد آفریده شد. زنان باید شوهران خویش را همانند خدا اطاعت کنند.»33 در مجمع روحانیون فرانسه که چند سال پیش از بعثت رسول گرامى اسلام (ص) برگزار شد، روحانیان مسیحى پس از بررسى کامل وضعیت زنان حکمی را صادر نمودند که زن انسان است ولى براى خدمت مرد آفریده شده است!34
در انجیل کاتولیک آمده است: «زایش دختر یک خسارت است.35 دختر تو نافرمان است؟ به شدت مراقب او باش که باعث نشود تو سبب خنده دشمنانت واقع شوی، سر زبان‌ها بیفتی، در معرض شایعات مردم قرار گیری و آبروی خود را در میان مردم بریزی.»36
گالری تصاویر
منابع
- 1. مجازات زنان رومی که باعث آبروریزی مردان می‌شدند
- 2. قوانین مربوط به خیانت در روم
- 3. جایگاه زنان در روم باستان: کتاب "Frier and McGinn, Casebook "، صفحه 53
- 4. جایگاه زنان در روم باستان
- 5. اعتقادات باستانی یونانی‌ها درباره جایگاه مردان و زنان
- 6. تاریخ تمدن، ویل دورانت، جلد دوم، صفحه 408
- 7. کتاب "Egyptian Archaeology, Blackwell Studies in Global Archaeology, Malden" نوشته F. G. Wilfong ، صفحه 165
- 8. کتاب "The UCL Lahun Papyri: Accounts" نوشته Marc Collier, Stephen Quirke، صفحه 144
- 9.مجازات و تحقیر زنان در قرون وسطی
- 10.خفه کردن صدای زنان و بی‌ارزش شمردن آنها در قرون وسطی
- 11. کتاب "Human Trafficking in Medieval Europe: Slavery, Sexual Exploitation, and Prostitution" نوشته Christopher Paolella، صفحه 105
- 12.خشونت خانگی علیه زنان در انگلستان
- 13.تحقیر و تنبیه زنان در انگلستان با «افسار زن بد دهن»
- 14.تحقیر و شکنجه زنان در قرون وسطی انگلستان
- 15.کنفرانس «آیا زن انسان است؟!»: المراة بين الاسلام و الشرائع و المنظمات الدولية الاخري، سامیه منیسی، صفحه ۱۷۶.
- 16.«آیا زنان دارای روح هستند؟!»: 16 ویل دورانت، لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ص۱۵۰.
- 17.کتاب The Fourth Estate: A History of Women in the Middle Age"s" ، نوشته Shahar Shulamith ، صفحه 21 تا 220
- 18.کتاب "Political Liberty in the Middle Ages"، نوشته Harding Alan
ادامه منابع:
- 19. اداره جنگ‌ها با سلاح تجاوز به عنف
- 20. قتل عام «مای لای»، کشتار بی‌رحمانه در جنگ ویتنام
- 21. حقایق کثیف جنگ عراق و آمریکا
- 22. بریدن و کوتاهی موی زنان آلمانی و فرانسوی، به جرم همکاری افقی با دشمنان
- 23.خشونت علیه زنان پس از جنگ جهانی دوم
- 24. روابط جنسی آزاد و بی‌مرز در فرانسه
- 25. خشونت و تجاوز سربازان آمریکایی در ژاپن
- 26. کتاب "Rights as Weapons Instruments of Conflict, Tools of Power" نوشته Clifford Bob، صفحه 3
- 27. تحقیقی در دین مسیح، جلال‌الدین آشتیانی، تهران، نشر نگارش، صفحه 39
- 28. عهد جدید، انجیل متی، باب 12، آیه 9.
- 29. عهد عتیق، کتاب امثال سلیمان نبی، باب 12، آیه 28.
- 30. کتاب مقدس، سفر پیدایش، باب اول، آیات 1 تا 31 و باب 2 آیات 2 تا 23.
- 31. مواعظ سلیمان، فصل ۷، آیات ۲۶ تا ۲۸.
- 32. تلمود، صفحه 62.
- 33.رساله اول پولس به قرنتیان، باب 2، آیه 11.
- 34. زن در گذر تاریخ، خدامراد سلیمیان، 1379، فرهنگ کوثر، شماره 42
- 35. انجیل کاتولیک، فصل 3، آیه 22
- 36. انجیل کاتولیک، فصل 26، آیات 10 و 11
بدون دیدگاه