آزادی زنان و کنترل سیاسی
جایگاه زنان در ترکیه
مصطفی کمال آتاتورک اولین رئیس جمهور کشور ترکیه در سال‌های 1923 تا 1938 بود که مبدا تغییرات بزرگی در این کشور در راستای مدرنیته و سرمایه‌داری محسوب می‌شد. او همچنین در راستای کنترل اجتماعی جامعه از روش‌های مختلفی از جمله بهانه‌های فمینیستی بهره برد. آتاتورک حقوق و آزادی زنان را بخشی از مدرن‌سازی ترکیه معرفی کرد که هدف آن ایجاد یک دولت-ملت سکولار، دموکراتیک و متحد بود.
وی با اعطای حقوق رسمی مانند حق رای و ارث به زنان، کوشید ترکیه را با استانداردهای اروپایی تمدن و پیشرفت همسو کند. آتاتورک همچنین از حقوق زنان به عنوان راهی برای به چالش کشیدن اقتدار سنتی اسلام و میراث عثمانی استفاده کرد که به نظر او مانعی بر سر راه اصلاحاتش بود. او با لغو قیمومیت، ممنوعیت چندهمسری، حجاب و ترویج آموزش و فضاهای عمومی مختلط، سعی در تضعیف مذهب و مردسالاری داشت. از نظر او این هنجارها، مناسب زندگی زنان قرن جدید نبود. او همچنین از حقوق زنان به عنوان ابزاری برای دریافت حمایت زنان از حزب سیاسی خود، حزب جمهوری‌خواه خلق(CHP)، استفاده کرد. این حزب تا سال 1950 ترکیه را به عنوان یک کشور تک حزبی اداره می‌کرد.1و2
آتاتورک زنان را به حضور در دانشگاه‌ها، اخذ مدارک حرفه‌ای، پیوستن به سازمان‌های اجتماعی و شرکت در انتخابات تشویق کرد. همچنین برخی از زنان را به پست‌های رسمی و پارلمانی منصوب نمود، اگرچه آنها اقلیت کوچکی بودند. با انجام این کار، هدف او ایجاد زنان شهروند وفادار و مدرن بود که اصلاحات و ایدئولوژی او را تأیید کنند. با این حال، این راهبردها لزوماً برای اکثر زنان ترک به تغییر یا توانمندسازی واقعی تبدیل نشد.
مدرن‌سازی ظاهری بدون اثرات پایدار
طبق برخی گزارش‌ها اصلاحات آتاتورک اغلب با مقاومت یا بی‌تفاوتی بسیاری از بخش‌های جامعه ترکیه، به‌ویژه در مناطق روستایی که آداب و رسوم و ارزش‌های سنتی غالب بودند، مواجه شد. بسیاری از زنان از حقوق قانونی یا فرصت‌های تحصیلی که به آنها اعطا شد، بهره‌مند نشدند یا با موانع اجتماعی و اقتصادی مواجه شدند که آنها را محدود می‌کرد. اصلاحات آتاتورک همچنین شکل جدیدی از کنترل اجتماعی را بر زنان تحمیل کرد که نقش‌ها و مسئولیت‌های آنها را بر اساس نیازهای دولت مشخص می‌کرد. بدین صورت که از زنان انتظار می‌رفت که مدرن، سکولار، تحصیل کرده، میهن‌پرست و مولد باشند، اما در عین حال مطیع دولت باشند. زنانی که با این استانداردها مطابقت نداشتند به حاشیه رانده می‌شدند.
اصلاحات آتاتورک همچنین نتوانست ساختارهای زیربنایی نابرابری و تبعیض جنسیتی را که در جامعه ترکیه ادامه دارد، تغییر دهد. زنان همچنان با خشونت، آزار و اذیت، فقر، بی‌سوادی، بیکاری و ظلم در عرصه‌های مختلف زندگی مواجه بودند. حقوق زنان اغلب تابع دیگر منافع سیاسی یا اقتصادی بود. بنابراین، می‌توان گفت که آتاتورک از بهانه آزادی زنان برای ایجاد کنترل اجتماعی به طرق مختلف استفاده می‌کرد، اما اصلاحات او لزوماً وضعیت زنان در ترکیه را به شیوه‌ای هدفمند یا پایدار بهبود نداد.3و4و5
حقوق بانوان ایرانی در دوران پهلوی
رضاشاه، پادشاه وقت ایران، به تقلید از آتاتورک، رئيس جمهور ترکیه، به دنبال ایجاد کنترل اجتماعی به بهانه آزادی زنان بود. وی حقوق زنان را به عنوان بخشی از پروژه مدرن‌سازی و غربی‌سازی ایران معرفی کرد که هدف آن ایجاد دولتی سکولار، متمرکز و قدرتمند بود. او با اعطای حقوق رسمی مانند تحصیل و اشتغال به زنان، در صدد همسویی ایران با استانداردهای تمدن و پیشرفت اروپا بود. رضاشاه همچنین از حقوق زنان به عنوان راهی برای به چالش کشیدن اقتدار سنتی اسلام و سلسله قاجار استفاده کرد که به نظر او مانعی بر سر راه اصلاحات خود می‌دانست. او با ممنوعیت حجاب، ترویج پوشش غربی، و تشویق فضاهای عمومی با جنسیت مختلط، تلاش کرد تا هنجارهای مذهبی و مردسالارانه‌ای را که قرن‌ها زندگی زنان را تنظیم کرده بود، تضعیف کند.
رضاشاه همچنین از حقوق زنان به عنوان ابزاری برای دریافت حمایت زنان از رژیم سیاسی خود استفاده کرد. او زنان را تشویق کرد که در مدارس، دانشگاه‌ها و موسسات حرفه‌ای شرکت کنند، به سازمان‌های اجتماعی بپیوندند و در رویدادهای فرهنگی شرکت کنند. همچنین برخی از زنان را به پست‌های رسمی و پارلمان منصوب کرد؛ اگرچه آنها اقلیت کوچکی بودند. با این حال، اصلاحات رضاشاه اغلب با مقاومت یا بی‌تفاوتی بسیاری از اقشار جامعه ایران، به‌ویژه در مناطق روستایی که آداب و رسوم و ارزش‌های سنتی غالب بودند، مواجه شد. اصلاحات رضاشاه همچنین نتوانست به ساختارهای زیربنایی نابرابری و تبعیض جنسیتی که در جامعه ایران ادامه داشت بپردازد. زنان هنوز با خشونت، آزار و اذیت، فقر، بی‌سوادی، بیکاری و ظلم در عرصه‌های مختلف زندگی مواجه بودند. حقوق زنان اغلب تابع دیگر منافع سیاسی یا اقتصادی بود.
محمدرضا پهلوی و ادامه مدرنیزه کردن ایران
اما محمدرضا پهلوی نیز پس از سرنگونی پدرش به عنوان شاه ایران معرفی شد. او پس از رضاشاه سعی کرد راه مدرن‌سازی را ادامه دهد. وی در سال 1968 میلادی (1347 شمسی) طی نامه‌ای به ملک فیصل، پادشاه عربستان، چنین نوشت:
برادرم! لطفاً دست به مدرنیزاسیون بزن! درب‌های کشورت را باز بگذار؛ آموزش‌های مختلط پسر و دختر را باز کن. به خانم‌ها اجازه بده دامن کوتاه بپوشند؛ دیسکو برگزار کن؛ مدرن باش! وگرنه من تضمین نمی‌کنم بتوانی تاج وتختت را نگه داری. ما اصلاحات را در ایران شروع کرده‌ایم.
شاه عربستان نیز در پاسخ به محمدرضا می‌نویسد:
از راهنمایی شما کاملاً سپاسگزارم! اما حواس‌تان باشد که شما شاه فرانسه نیستید و در کاخ الیزه زندگی نمی‌کنید! 90 درصد مردم ایران مسلمان‌اند. این را فراموش نکنید.6
عربستان و آزادی‌های جنسی
با مرگ ملك عبدالله در ابتدای سال 2015 میلادی و به تخت نشستن ملك سلمان در عربستان همه چیز در این کشور شروع به تغییر کرد. در سال 2017 اما تحولاتی چشمگیر در صحنه داخلی عربستان به وقوع پیوست كه بدیع بودن این تحولات و تبلیغات فراوان آنها بر چشمگیری آن افزود. اکثر این تغییرات نیز به رویکرد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی، برمی‌گردد. رویکردی که به دنبال آزادی دادن بیشتر به زنان برای بهبود جایگاه حاکمیت در نگاه مردم این کشور بود و مسیر عربستان سعودی به سمت مدرنیته غربی را هموار می‌کرد. اما مسئله اساسی اینجاست که همه این تغییرات، حول موضوع آزادی‌های اجتماعی و مسائل جنسی بنا شده و در برگیرنده یک نگاه جامع به نیازهای زنان جامعه در حوزه‌های مختلف از جمله آموزش، بهداشت و اقتصاد نیست!
تاسیس سازمان سرگرمی و تغییر فرهنگی در عربستان
سازمان سرگرمی عربستان عنوان نهادی است که در ماه می سال ۲۰۱۶ تأسیس شد و هدف خود را افزایش نشاط و سرگرمی عنوان کرد. این سازمان هر ساله در شهرهای مختلف مراسم و جشن‌های مختلفی را با دعوت از خوانندگان مختلف خارجی، ورزشکاران و هنرمندان برگزار می‌کند. برگزاری این جشن‌ها نیز از سال ۲۰۱۶ با عناوین «موسم الریاض»، «موسم جده» و «موسم الشرقیه» شروع شد. شیب تند تغییرات موجب تعجب و خشم محافل دینی و مخالفان در عربستان شد. مراسماتی که با رقص و پایکوبی به صورت مختلط و پوشش‌های نامتعارف و همچنین مصرف مشروبات الکلی و قمار همراه بود. حتی در جشن‌های «موسم جده» در ماه می ۲۰۱۹ حضور «نیکی میناژ» خواننده پاپ آمریکایی در مراسم اختتامیه این مراسم تعجب بسیاری را برانگیخت.7
لغو قانون حجاب اسلامی توسط بن‌سلمان
تا سال 2018، قوانین لباس عربستان سعودی همه زنان داخلی و خارجی را ملزم به پوشیدن لباسی می‌کرد بدن آنها را در مکان‌های عمومی بپوشاند. در سال 2018، با تغییر قوانین، الزام حجاب یا هر نوع پوشش سر دیگر از نظر قانونی در عربستان سعودی برداشته شد. به گفته محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، زنان ملزم به پوشاندن سر و یا پوشاندن بدن نیستند، مشروط بر اینکه پوشش آنها «خلاف عفت» نباشد.8
اعطای حق رانندگی به زنان و احیای صنعت سینما
در پی اصلاحات اجتماعی اخیر در عربستان سعودی، اداره راهنمایی و رانندگی عربستان در ژوئن 2018 با صدور اولین گواهینامه برای یک زن، روند تبدیل گواهینامه‌های بین‌المللی زنان این کشور به گواهینامه‌های سعودی را در شهرهای مختلف عربستان آغاز کرد تا زنان بتوانند مانند مردان در این کشور از حق رانندگی بهره‌مند شوند. پیش‌تر هر شهروند عربستانی که خواستار اعطای حق رانندگی به زنان می‌شد، با اتهام به هم ریختن نظم عمومی دستگیر و روانه زندان می‌شد. بنابراین آغاز رانندگی زنان در این کشور حمایت بخشی از جامعه را برای حاکمیت ایجاد کرد.9
حتی کشور عربستان تا سال 2017 سینما نداشت. ولیعهد، محمد بن سلمان، ممنوعیت چند ده ساله تئاتر را در سال 2017 لغو کرد. هر چند مخالفت‌های گوناگونی از جانب قشر مذهبی جامعه عربستان با این موضوع صورت گرفت، اما احیای سینما یک تغییر گفتمان در سلطنت بود، که سرگرمی را به عنوان بخشی از یک استراتژی اصلاحی گسترده حاکمیت پیش می‌برد.10
تونس و کشف حجاب زنان
فمینیسم و شعار آزادی زنان در تونس ابزاری در دست دولت برای کنترل سیاسی مردم بوده است. حبیب بورقیبه، اولین رئیس جمهور این کشور پس از استقلال و در فاصله سال‌های 1957 تا 1987، همه جنبش‌های فمینیستی را قانونی اعلام کرد. او همچنین حزب واحدی را در دولت با نام «فمینیسم» ایجاد و آن را تامین مالی کرد. او خود را در تبلیغات به عنوان نجات‌دهنده و رهایی‌بخش زنان معرفی می‌کرد؛ اما تنها آزادی که او به ارمغان آورد، آزادی پوشش و روابط جنسی بود. تصویر بورقیبه در حال برداشتن روسری از سر یک زن برای آزادی او، نمادی برای رهایی‌بخشی زنان توسط وی بود.
اعطای آزادی پوشش به زنان برای جلب حمایت
بن علی، رئيس‌جمهور بعدی این کشور نیز، راه بورقیبه را دنبال کرد و موضع سختی در مورد حجاب داشت و پوشیدن آن را در همه نهادها ممنوع کرد. هر چند او چنین اقداماتی را برای خوشامد متحدان غربی و نشان دادن تعهد خود به آرمان سکولاریسم غربی انجام می‌داد؛ اما در عمل هیچ اعتقادی به جایگاه حقیقی زنان نداشت. او مرضیه مایزا لبیدی، نائب رئیس اول مجلس مؤسسان تونس را، به دلیل انتقاد از خودش برکنار کرد. هنگامی که از بن علی پرسیدند چرا این کار را انجام دادی؟ در پاسخ گفت که «او فقط یک زن است؛ چه می‌داند؟» با این حال، این تنها مورد از رفتارهای زن‌ستیزانه او نبود. بن علی زنانی که حجاب داشته و به واسطه دستور عمومی او نسبت به کشف حجاب، از خانه خود بیرون نمی‌رفتند را به کلاغ سیاه تشبیه کرده بود.11و12
نتایج واقعی حمایت ظاهری از زنان تونسی
فمینیسم دولتی تونس باعث شد تا این کشور در تحقق بسیاری از مطالبات جنبش‌های فمینیستی جهان در آن زمان از کشورهای غربی هم جلو بزند. آزادی سقط جنین در تونس ۸ سال قبل از ایالت متحده آمریکا تبدیل به قانون شد!13 اما چیزی نگذشت که نتایج این سیاست‌ها آشکار شد. نتیجه تلاش‌های دولت تونس در تحقق برابری بین زن و مرد و دادن آزادی به زنان این بوده که 70 درصد کارگران در بخش کشاورزی تونس زنان هستند. مهم‌تر اینکه آنها یک سوم مردان دستمزد دارند و از هیچ بیمه اجتماعی یا خدمات بهداشتی برخوردار نیستند. 41 درصد از زنان روستایی در تونس بی‌سوادند.
فقر و نبود امکانات بهداشتی برای دختران و زنان روستایی در تونس مانع از رفتن آنها به مدرسه می‌شود و در نهایت مدرسه را رها می‌کنند. آنها به عنوان کشاورز یا کارگر خانگی از سن 10 سالگی به بازار کار می‌پیوندند. آنها می‌گویند: «فعالان زن، فقط در روز زن از ما یاد کرده و سپس ما را به حال خود رها می‌کنند تا رنج بکشیم.»14
یک مطالعه در سال 2018 نشان داد که تعداد شگفت‌انگیزی از زنان تونسی خشونت و آزار جنسی را تجربه کرده‌اند. سه چهارم زنان تونس گزارش می‌دهند که در محل کار مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند. همچنین طبق این گزارش، 90 درصد از زنان نیز در وسایل نقلیه عمومی مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند.15
منابع:
- 1. اقدامات آتاتورک در ترکیه
- 2. اداره ترکیه توسط حزب آتاتورک
- 3. مدرن‌سازی ظاهری بدون اثرات پایدار
- 4. کنترل اجتماعی زنان، از اقدامات آتاتورک
- 5. شرایط سخت زنان ترکیه بعد از اصلاحات آتاتورک
- 6. محمدرضا شاه پهلوی و جریان مدرنیزه کردن ایران
- 7. تاسیس سازمان سرگرمی و تغییر فرهنگی در عربستان
- 8. لغو قانون حجاب اجباری توسط بن‌سلمان
- 9. اعطای حق رانندگی به زنان در عربستان
- 10. احیای صنعت سینمای عربستان
بدون دیدگاه