زنان ایرانی در آموزش و پژوهش

وضع آموزش زنان ایران در آموزش و پژوهش

همانطور که جهان پيشرفت مي‌کند، اهميت سواد نيز روز به روز بيشتر آشکار مي‌شود. کسب سواد و بهره‌برداری از آن یکی از مسائل مهم و ارزشمند در جوامع امروزی به شمار می‌رود که برای انسان‌ها لازم شمرده می‌شود. این مهم از نظر اجتماعی نیز مورد قبول است و جایگاه ویژه‌ای دارد. نیمی از جمعیت هر جامعه‌ای را بانوان تشکیل می‌دهند و داشتن سواد در بین این قشر می‌تواند زمینه توسعه و اعتلای شاخصه‌های آن جامعه را فراهم کرده و به سمت تعالی همه جانبه سوق دهد. از این رو تمامی دولت‌های جهان همیشه کوشش‌ فراوانی در زمینه ریشه‌کن کردن بی‌سوادی و به خصوص ایجاد عدالت آموزشی در بین مردان و زنان به واسطه برخورداری از حق تحصیل تا مدارج علمی بالا داشته‌اند.
کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. حکومت‌ها و دولت‌های مختلف در این کشور همواره با معیارهایی مانند عدالت آموزشی و درصد افراد باسواد در کشور، سنجیده شده‌اند. در ادامه این یادداشت، به مقایسه و ارائه آمارهایی در خصوص وضعیت آموزش در برهه‌های مختلف تاریخی در ایران می‌پردازیم.

رشد نرخ باسوادی و آموزش زنان و دختران ایرانی

به گزارش سایت familiar strange قبل از سال 1978 میلادی (1357 شمسی)، تنها کمتر از 30 درصد از زنان ایرانی باسواد بودند. اما این عدد بعد از گذشت حدود چهل سال، یعنی در سال 2017 (1396 شمسی) به 80 درصد رسیده و یک رشد چشمگیر اتفاق افتاده است!¹

وضعیت تحصیل دختران ایرانی در مقاطع تحصیلی

یونسکو، سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد، گزارشی درباره وضعیت تحصیل دختران ایرانی در مقاطع پیش‌دبستانی و دبستان منتشر کرده است. این گزارش درصد رشد نام‌نویسی دانش‌آموزان دختر در مقطع پیش از دبستان طی دهه‌های اخیر را نشان می‌دهد. طبق این نمودار در سال 1981 (1360) میزان نام‌نویسی از تمام دختران در مقطع پیش از دبستان حدود 15 درصد بوده است. در حالی که این عدد در سال 2015 (1394) به 54 درصد افزایش پیدا کرده است.2

وضعیت تحصیلات زنان در ایران پیش از انقلاب اسلامی

همچنین در این گزارش، درصد نام‌نویسی دانش‌آموزان دختر در مقطع دبستان نیز افزایش قابل توجهی را دارد. از 81 درصد در سال 1981 (1360) به 115 درصد در سال 1394 ارتقا یافته است، که این عدد از میانگین جهانی نیز بسیار بالاتر می‌باشد.³ این میزان رشد حتی در مقطع دبیرستان نیز ادامه پیدا می‌کند و از میانگین جهانی در سال 1991 (1370) عبور کرده است. درصد نام‌نویسی در مدارس مقطع دبیرستان، برای دختران ایرانی در سال 1984 (1363) حدود 36 درصد بوده است. اما این رقم در سال 2015 (1394) به 84 درصد رسیده است.⁴

رشد نام‌نویسی دانش‌آموزان دختر در مقطع پیش دبستانی از سال‌ 1348 تا 1401

رشد نام‌نویسی دانش‌آموزان دختر در مقطع دبیرستان از سال‌ 1348 تا 1401

رشد نام‌نویسی دانش‌آموزان دختر در مقطع دبستان از سال‌ 1348 تا 1401

آمار دانشجویان دختر در ایران

BBC در گزارشی اعلام کرد که ایران یکی از برترین کشورهای خاورمیانه در اجازه تحصیل به بانوان است. این خبرگزاری می‌گوید پس از انقلاب اسلامی در ایران، تلاش‌های زیادی در جهت تشویق بانوان به تحصیل در مقاطع بالاتر صورت گرفته‌ است. به گونه‌ای که در سال 2001 (1380) تعداد دانشجویان دختر ورودی دانشگاه‌ها از پسران بیش‌تر شد. حالا نیز در سال 2023، حدود 60 درصد از دانشجویان دانشگاه‌ها را زنان تشکیل می‌دهند.⁵

عدالت آموزشی بین دختران و پسران ایرانی

نسبت دانش‌آموزان دختر به پسر که در مقطع ابتدایی تحصیل می‌کنند، میزان عدالت آموزشی در این مقطع را نشان می‌دهد. طبق نموداری که یونسکو (سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد)، منتشر کرده است، در سال 1972 (1350 شمسی)، نسبت دختران به پسران در مقطع ابتدایی نزدیک به 35 درصد است. اما با گذشت سال‌ها و به تدریج، دختران ایرانی خودشان را به پسران رسانده و با آن‌ها برابری کرده‌اند. طبق گزارش یونسکو، در سال 2014 (1393) این عدد به 50 درصد رسیده است. این مسئله یکی از شاخصه‌هایی است که عدالت آموزشی بین پسران و دختران ایرانی را نشان می‌دهد.⁶
حتی مقایسه این آمار با دیگر کشورهای جهان نیز شگفت‌انگیز است. نمودار منتشرشده توسط پایگاه داده‌های بانک جهانی، نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر زنان ایران در این زمینه است. این نمودار جمهوری اسلامی ایران را در رتبه اول کشورهای دنیا و بالاتر از ایالات متحده آمریکا، انگلیس، ژاپن و آلمان نشان می‌دهد.⁷ این افزایش تنها محدود به مقطع ابتدایی نبوده است، بلکه در مقطع متوسطه نیز، جمهوری اسلامی ایران رشد چشمگیری داشته است. طبق تصویر زیر نسبت دانش‌آموزان دختر به پسر در مقطع متوسطه از 32 درصد در سال 1971 (1350) به حدود 48 درصد در سال 2014 (1393) رسیده است.⁸

طبق گزارش انجمن جهانی اقتصاد(WEF)، جمهوری اسلامی ایران، در عدالت آموزشی بین دختر و پسر، مقام اول جهان را کسب کرده است.⁹

عدالت آموزشی در مقاطع آموزش عالی
در فاصله بین سال‌های 1971 تا 2020، نسبت دانشجویان دختر به پسر در ایران رشد چشمگیری را تجربه کرد. عدالت آموزشی در حوزه آموزش عالی شاهد یک پیشرفت اساسی بوده است. بر اساس گزارش پایگاه گلوبال اکونومی نسبت دانشجویان دختر به پسر ایرانی در سال 1971 (1350) حدود 36 درصد بوده است. اما همان‌طور که در نمودار زیر پیداست، این عدد در سال 2020 (1399) به حدود 97 درصد افزایش پیدا کرده است.¹⁰

اطلس جامع سواد دختران در دنیا

در یک مقایسه کلی، اطلس سواد در بین دختران 15 تا 19 سالة دنیا با استفاده از آمار بانک جهانی استخراج گردیده است. بر اساس این اطلس، 60 تا 80 درصد دختران ایرانی در سال 1354 بی‌سواد بوده‌اند و ایران از این نظر، جزء پایین‌ترین کشورهای باسواد دنیا بوده است. اما بعد از انقلاب اسلامی و تغییر رویکرد حاکمان، سواد دختران 15 تا 19 ساله ایرانی، رشد چشمگیری داشته و در سال 1389 به بالاترین سطح خود دست یافته است.¹¹ علاوه بر موارد ذکر شده، برای درک میزان رشد و پیشرفت کشور ایران در استفاده از ظرفیت‌های علمی زنان، می‌توان تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها (اعم از مربیان و استادان) را با گذشته مقایسه کرد. در گزارشی که بانک جهانی منتشر کرده است، نسبت زنان عضو هیئت علمی به مردان در مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها، از 14 درصد در اواخر دهه 70 میلادی، به نزدیک 33 درصد در سال 2018 (1397) رسیده است.¹²

زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی

پیشرفت در حوزه آموزش وابسته به بسترسازی‌های آموزشی و پژوهشی است. در چند دهه اخیر، جمهوری اسلامی ایران با تاسیس مراکز آموزشی و پژوهشی مختص زنان و حمایت از سازمان‌های مردمی و مراکز پژوهشی زنان، این هدف را پیگیری می‌کند. وظیفه اصلی این مجموعه‌ها بررسی مسائل حوزه زنان و ارائه راهکارهای حل این مسائل می‌باشد. در سال 2013، سازمان ملل در گزارش خود از فعالیت 1700 سازمان غیر دولتی و 10 اندیشکده تخصصی زنان در سطح دانشگاه‌های ایران خبر داد. همچنین اعلام شد که آن‌ها در حال فعالیت در جهت ارتقای وضعیت زنان در کشور هستند. پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا، مرکز مطالعه و تحقیقات زنان دانشگاه تهران، مرکز مطالعات زن و خانواده، پژوهشکده زنان آفتاب و… از جمله مراکز تحقیقاتی فعال در این زمینه می‌باشند.¹³
همچنین مدارس علوم دینی در ایران فعال هستند. پس از انقلاب اسلامی، مدارس علوم دینی ویژه زنان نیز رشد گسترده‌ای داشته‌اند. پایگاه «ایران دیتا پرتال( Iran Data Portal )» در گزارشی از زمان‌بندی تاسیس حوزه‌های علمیه زنان، اعلام کرده است که قبل از انقلاب اسلامی در سال 1978 میلادی، تنها 9 مدرسه علوم دینی مختص زنان در ایران وجود داشتند. اما پس از وقوع انقلاب این آمار رشد چشمگیری را تجربه کرده است.¹⁴

اگر دوست داری درباره اوضاع آسیب‌های اجتماعی که دربین زنان در سراسر جهان در حال رشد و وخیم‌تر شدنه بیشتر بدونی، مطالعه مقاله ” افزایش آسیب‌های اجتماعی در بین زنان” رو از دست نده.