زنان در سیاست و اقتصاد ایران
زنان ایرانی در فضای کارآفرینی
نشریه آمریکایی Forbes، سال 2017 در گزارشی با عنوان «قرار است زنان فناوری را در دست بگیرند» از پیشرفت چشمگیر زنان ایرانی در حوزه کارآفرینی یاد کرد. مقاله به این نکته اشاره داشت که 70 درصد دانشجویان علوم و مهندسی ایران زن هستند و استارت‌آپ‌ها در یک مقیاس کوچک اما امیدوارکننده، ترغیب می‌شوند که نقش بزرگ‌تری را ایفا کنند.
افسانه رایج درباره زنان در ایران این است که آن‌ها نادیده گرفته می‌شوند، اجازه رانندگی ندارند، شهروند درجه دو و از کارآفرینی و موقعیت‌های قدرت دور هستند. اما این تصورات تا چه حد واقعی‌اند؟! سال‌هاست که زنان در ایران کسب‌وکار خودشان را راه می‌اندازند و مدیریت می‌کنند و بسیاری از آن‌ها در صنایع مختلف مشغول به کارند. با فارغ‌التحصیل شدن این تعداد زیاد در رشته‌های علوم و مهندسی، تقاضای بیشتری برای جذب زنان در صحنه شکوفایی استارتاپ‌ها در ایران وجود دارد.1
از آنجا که مشارکت فعال زنان به عنوان نیمی از کل جمعیت کشور در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است، آن‌ها می‌توانند در این زمینه‌ها نقش موثری داشته باشند. با یک جایگاه صحیح اقتصادی که مطابق با ویژگی‌های آنان باشد، زمینه پیشرفت کشور را فراهم آورند. اما با هم بررسی کنیم که کشور ایران تا چه اندازه زمینه پیشرفت زنان در بسترهای اقتصادی و سیاسی فراهم آورده است. امروزه بسیاری از زنان ایرانی در عرصه‌های خدماتی، صنعتی و کشاورزی مشغول به فعالیت هستند و به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کنند.
اشتغال و کارآفرینی زنان ایرانی
طبق آمار سازمان بین‌المللی کار، نرخ اشتغال زنان در ایران از 7.5 درصد در سال 1991 میلادی به 14 درصد در سال 2020 افزایش پیدا کرده است.2
همچنین در یک آمار مرتبط و طبق گزارش انجمن تحقیقات کارآفرینی جهانی، ایران سال 2018 در رتبه 39ام نسبت کارآفرینی زنان به مردان در جهان قرار گرفت. شاخص نسبت کارآفرینی زنان به مردان در سال 2019 نیز برای ایران برابر با 0.63 بوده است، که این عدد بسیار نزدیک به میانگین جهانی برابر با 0.7 است.3
در این میان طی چند دهه گذشته، زنان ایرانی بیشتر از هر زمان دیگری صاحب شغل شده‌اند. به طوری که تعداد زنان شاغل افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. به دنبال این افزایش، تعداد کارفرمایان زن نیز بسیار بیشتر شد. این رقم در ایران از حدود 0.7 درصد در سال 1990 به 1.4 درصد در سال 2017 رسیده است. این عدد نیز نزدیک به میانگین جهانی است.4
گزارش سازمان ملل متحد از فعالیت اقتصادی زنان ایران
سازمان ملل در گزارشی به حضور گسترده زنان در شرکت‌های تعاونی اقتصادی اشاره کرده است. گزارش این نکته را یادآور می‌شود که حتی زنان مناطق محروم با کمترین سرمایه نیز می‌توانند همراه با مدیریت و نظارت بر فعالیت به این تعاونی‌ها بپیوندند و برای تقویت توانایی‌های خود و پیشرفت کشور وارد عرصه‌های اقتصادی شوند.
بخشی از این فعالیت‌های تعاونی شامل تولیدات فرش دستبافت، صنایع دستی، صنایع غذایی، صنایع پزشکی، صنایع الکترونیکی، لباس، جوراب‌بافی، تولید اسباب‌بازی، تولید محصولات لبنی، پرورش گل و گیاهان گلخانه‌ای، پرورش زنبور عسل، پرورش شیلات، خدمات بهداشتی و درمانی، تأسیس مدارس و مراکز آموزشی غیرانتفاعی، مهد کودک و مراقبت‌های شبانه‌روزی، مراکز تفریحی ورزشی، موسسات آموزش خصوصی و… هستند.7
زنان ایرانی و سیاست
مهم‌ترین شاخص‌های مشارکت سیاسی در هر جامعه، حق رای و دستیابی به پست‌های سیاسی است. در کشور ایران زنان در هر دو زمینه رشد داشته‌اند. اما بر چه اساس به رشد مشارکت سیاسی زنان ایرانی اشاره می‌شود؟! آن‌ها در مشارکت‌های توده‌ای، همه‌پرسی‌ها، تظاهرات و رای‌گیری‌ها پا به پای مردان و حتی گسترده‌تر از آنان حضور دارند و نقش مهمی در آینده کشورشان ایفا می‌کنند. سازمان ملل در گزارش خود درباره ایران آورده است:
میزان رشد مدیران، قانون‌گذاران و کارمندان ارشد در بین زنان شاغل در بازه زمانی سی ساله 1975 تا 2005 میلادی تغییر چشمگیری داشته است. به گونه‌ای که نرخ رشد مردان در این سال‌ها برابر با 473.1 درصد و برای زنان برابر با 1754.5 درصد و چهار برابر مردان بوده است. همچنین سهم زنان در سطح ارشد از 0.16 درصد در سال 1985 به 2.04 درصد در سال 2005 رسیده است. نکته حائز اهمیت این است که در اوایل قرن بیست و یکم، این عدد به 3.36 درصد نیز ارتقا پیدا کرده است، که از سهم مشارکت مردان در مدیریت ارشد نیز بالاتر می‌باشد!8
رادیو فردا در گزارشی با عنوان «افزایش تعداد مدیران زن در ایران» به این نکته اشاره کرده است که در حال حاضر تعداد مدیران دولتی زن به حدود 20 درصد ارتقا پیدا کرده و این عدد نسبت به گذشته رشد داشته است. همچنین 41 درصد از کارکنان دولت را نیز زنان تشکیل می‌دهند.9
زنان، نماینده شهرها در مجلس ایران و شوراها
حضور زنان در پست‌های سیاسی، از جمله در مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا، از دیگر جلوه‌های حضور سیاسی زنان در چند دهه گذشته در ایران است. در حالی که زنان تا حدود پنجاه سال پیش، حتی در ساده‌ترین مناسب دولتی نیز بکار گرفته نمی‌شدند.
سازمان ملل در گزارش خود اعلام کرده است:
درصد کرسی‌های زنان در مجلس شورای اسلامی نشان‌دهنده افزایش 350 درصدی در فاصله بین انتخابات مجلس اول تا هشتم است. در حالی که میزان نامزدی زنان برای مجلس، نشان‌دهنده افزایش 355 درصدی در طول همین دوره بود. یعنی این عدد از 1.8 درصد به 8.2 رسیده است. در اولین انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در سال 1997 (1376 شمسی)، 1375 نفر از بیش از 7000 زن معرفی‌شده به شوراها انتخاب شدند. در حالی که در انتخابات چهارم سال 2009 (1388 شمسی)، 6096 نامزد زن به عنوان عضو شورا انتخاب شدند. علاوه بر این، ظهور احزاب زنان و افزایش تعداد آن‌ها اهمیت حضور زنان در سیاست را نشان می‌دهد.10 دیده‌بان حقوق بشر نیز در گزارش خود که در سال 2017 به چاپ رسید، به این نکته اشاره دارد که تعداد زنانی که صندلی‌های مجلس را اشغال می‌کنند، با گذشت زمان افزایش می‌یابد.11
مقایسه زنان نماینده مجلس در کشورها
در اطلس زیر که در سامانه اتحادیه جهانی پارلمان‌های ملی به ثبت رسیده، میزان مشارکت زنان در مجالس ملی کشورهای جهان استخراج گردیده است. بر اساس این اطلس میزان مشارکت زنان در مجلس شورای اسلامی ایران در سال 1978 از 1.48 درصد به 5.59 درصد در سال 2020 ارتقا پیدا کرده است.12
انجمن‌های غیر دولتی زنان در ایران
طی چند دهه اخیر، نهادهای زیادی در جهت ارتقا اجتماعی، فرهنگی و مدنی زنان راه‌اندازی شده است؛ که در حال حاضر تعداد آن‌ها به هزاران کانون و انجمن غیردولتی می‌رسد. حضور زنان در نهادهای غیردولتی از تاثیرگذارترین عرصه‌های حضور اجتماعی و مدنی بانوان محسوب می‌شود. بخشی از مهم‌ترین مکانیزم‌های نهادی برای پیشرفت زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی در ایران، عبارت‌اند از:
- فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی
- شورای فرهنگی اجتماعی زنان
- کمیته زنان و کودکان مجمع تشخیص مصلحت نظام
- مرکز زنان و خانواده
- دانشگاه الزهرا
- سازمان تعاون زنان روستایی
- کمیته امداد امام خمینی
- ستاد سوادآموزی
- حوزه علمیه زنان در قم
همچنین سازمان ملل در بخش دیگری از گزارش خود آورده که تعداد سازمان‌های غیردولتی زنان در طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی ایران افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است. بیشترین رشد مربوط به سازمان‌های غیردولتی زنان با مضامین اجتماعی-فرهنگی است، که دارای رشد 1500 درصدی است.13
منابع:
- 1. زنان ایرانی در فضای کارآفرینی
- 2. رشد نرخ اشتغال زنان در ایران در سال 2020
- 3. نسبت کارآفرینی زنان به مردان در سال 2018
- 4. افزایش آمار زنان شاغل در سال 2017
- 5. نمودارن نرخ اشتغال زنان طی سال‌های 1370 تا 1399
- 6. تعداد کارفرمایان زن طی سال‌های 1369 تا 1396
- 7. گزارش سازمان ملل متحد از فعالیت اقتصادی زنان در ایران
بدون دیدگاه